Awangarda nowoczesności

John D. Graham
Maciej Nowicki

Do rozwoju sztuki modernistycznej w USA duży wkład wnieśli ludzie ze wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Jednym z najważniejszych wśród nich był John D. Graham (1886-1961) amerykański modernistyczny malarz, kolekcjoner, kurator i teoretyk sztuki. Urodził się jako Jan Dąbrowski w polskiej rodzinie szlacheckiej w Kijowie, gdzie mieszkał do I wojny światowej. Podczas wojny wyróżnił się podczas walk w Mołdawii i na Ukrainie służąc jako oficer rosyjskiej carskiej armii. Walczył w ramach legendarnego oddziału kawalerii czerkieskiej wielkiego księcia Michała. Graham służył również w straży przybocznej cara Mikołaja. Do USA przybył jako uchodźca z bolszewickiej Rosji, a karierę artystyczną rozpoczął w Nowym Jorku. Graham stworzył nowy figuratywny styl malowania, inspirowany twórczością klasycznych mistrzów. Później stał się pionierem sztuki nowoczesnej w USA. Encyklopedia Sztuki Amerykańskiej Grove chwali go za „jego tytaniczny wpływ na kierunek i rozwój sztuki amerykańskiej, który przewyższył dokonania wielu krytyków i wpływowych artystów”. W latach 40. i 50. XX wieku Graham został mentorem młodszego pokolenia artystów, którzy rozwinęli nowy styl zwany ekspresjonizmem abstrakcyjnym. Wpływ Grahama na rozwój tego stylu w Ameryce jest szczególnie wyraźny, biorąc pod uwagę jego rolę jako pośrednika między europejską awangardą a rozwijającą się sceną artystyczną Stanów Zjednoczonych. Jego teksty na temat teorii sztuki okazały się bardzo wpływowe, szczególnie wśród Szkoły Nowojorskiej (New York School), nieformalnej grupy muzyków, tancerzy, poetów i malarzy działających w latach 50. i 60. XX wieku. Później Graham przyczynił się do powstania minimalizmu, ruchu artystycznego, który zdominował amerykańską sztukę wizualną w latach 60. i wczesnych 70. XX wieku. Jego prace można oglądać w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku. 

Maciej Nowicki lub Matthew Nowicki (1910-1950) był wybitnym polsko-amerykańskim architektem modernistycznym. Urodził się na Syberii, ale jego rodzina wywodziła się z wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Jego ojciec, Zygmunt, pochodził z Suwalszczyzny, regionu zróżnicowanego etnicznie, obecnie podzielonego między Polskę i Litwę. Ukończył kolegium nauczycielskie pod Kownem i był jednym z założycieli ruchu ludowego w Polsce. Po I wojnie światowej rodzina Nowickiego przeniosła się do Chicago, gdzie Zygmunt pełnił funkcję konsula generalnego RP. Maciej Nowicki rozpoczął karierę artystyczną w Chicago, kształcąc się w Muzeum Sztuk Pięknych, gdzie po raz pierwszy jego prace zostały nagrodzone. Po powrocie do Polski Maciej stał się młodym wizjonerem modernistycznej sceny architektonicznej. Zaprojektował między innymi Schronisko Turystyczne w Augustowie na Suwalszczyźnie. Rozwój nowoczesnego światopoglądu architektonicznego Nowickiego widoczny jest w jego niezrealizowanych pracach konkursowych. Należą do nich: tatarski meczet w Warszawie, Dom Zdrojowy w Druskiennikach (obecnie w Litwie) i wreszcie polski pawilon na Wystawę Światową w Nowym Jorku. Po II wojnie światowej Nowicki wyemigrował do USA, gdzie został członkiem zespołu „Warsztat Pokoju”, który pracował w Kwaterze Głównej ONZ. Został również wybrany dziekanem Wydziału Architektury na Uniwersytecie Stanowym Karoliny Północnej. Jego opus vitae jest J.S. Dorton Arena w Raleigh, która została zbudowana w 1952 roku już po jego śmierci. Była to pierwsza konstrukcja na świecie, w której zastosowano dach oparty na wstępnie napiętej konstrukcji wiszącej, podwieszonej na dwóch monumentalnych parabolicznych łukach żelbetowych. Ten budynek jest bezpośrednim poprzednikiem dzisiejszych stadionów z kopułą. Nowicki wraz z Albertem Mayerem, amerykańskim planistą i architektem, zasłynęli ze znaczącego wkładu w rozwój koncepcji amerykańskiego „nowego miasta”. Nowicki przygotował plan dla Czandigarh, nowego nowoczesnego miasta w Indiach, które zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 2016 roku. Niestety zakończył swoje życie przedwcześnie w 1950 roku w wieku 40 lat. Zginął w katastrofie lotniczej nad Egiptem, lecąc z Indii do Nowego Jorku.