“Ekonomia, głupcze”

• Jerzy Neyman
• Simon Kuznets
• Arthur Frank Burns
• Paul Krugman
• Alan Greenspan
• Ben Shalom Bernanke
• Janet Yellen

Uczeni wywodzący się ze wschodniej części dawnej Rzeczypospolitej odegrali znaczącą rolę w rozwoju ekonomii jako dyscypliny naukowej w USA. Niektórzy z nich otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. 

Rozwój ekonomii jako nauki nie byłby możliwy bez statystyki, której fundamenty naukowe w Stanach położył Jerzy Spława-Neyman (1894-1981) polski matematyk i statystyk. Spława-Neyman urodził się w Benderach w południowej Mołdawii. Pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej. Uczył się w szkole średniej w Kamieńcu Podolskim, a następnie rozpoczął studia na Uniwersytecie w Charkowie. W latach 1917-1921 pracował w Charkowskim Instytucie Technologii. W XIX i na początku XX wieku Charków przyciągnął ogromną liczbę studentów z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Miasto znajduje się we wschodniej Ukrainie. Ta część kraju, była słabo zaludnionym regionem Wielkiego Stepu. Od końca XIV do połowy XVII wieku te tereny były nominalnie częścią unii polsko-litewskiej. Później została podbita przez Rosję. Charków został założony w 1654 roku przez osadników, którzy uciekli przed krwawą wojną domową w środkowej Ukrainie, która była pod kontrolą Rzeczypospolitej. Neyman uciekł z Charkowa do Polski podczas rewolucji bolszewickiej, natomiast w 1938 roku przeniósł się do USA. Stworzył Laboratorium Statystyczne w Berkeley, które przez dziesięciolecia pracowało dla rządu i wielu instytucji publicznych. Stało się kluczowym amerykańskim ośrodkiem badań statystycznych. W 1955 Neymanowi udało się stworzyć oddzielny wydział statystyki na uniwersytecie. W efekcie uważa się, że to Neyman uczynił statystykę jedną z kluczowych dyscyplin naukowych Ameryki.

Simon Kuznets (1901-1985) – amerykański ekonomista i statystyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych w 1971 roku również studiował w Charkowie. Urodził się w Pińsku na Polesiu w rodzinie żydowskiej. Jego matka pochodziła z Równego na Wołyniu. Na początku XX wieku Żydzi stanowili około 75 procent ludności Pińska i przez kilka wieków byli jedną z trzech głównych wspólnot żydowskich w Wielkim Księstwie Litewskim. Nikołaj Leskow (1831-1895), wybitny rosyjski pisarz, pisarz, dramaturg i dziennikarz, odwiedził miasto i napisał: „Żydzi w Pińsku, wydaje się – wszyscy. Ich działalnością kwitnie nie tylko całe miasto, ale również handel całego kraju. Rzemieślnicy, kupcy, dorożkarze – wszyscy Żydzi, i bez Żyda nic nie może się tutaj odbyć.” Kuznets ukończył naukę w Równem, a następnie rozpoczął studia w Charkowskim Instytucie Handlu. W 1922 roku wyemigrował do USA. Wykładał na różnych amerykańskich uniwersytetach, by ostatecznie zostać profesorem Uniwersytetu Harvarda. Jest związany z rozwojem współczesnej ekonomii jako dyscypliny empirycznej. Przyczynił się również do rozwoju metod badań statystycznych i ilościowej historii ekonomicznej.  Jego prace są doceniane, gdyż stanowiły inspirację dla tak zwanej “rewolucji keynesowskiej”. Warto pamiętać, że Kuznets był pod wpływem metodologii, której nauczył się w Charkowie. Miasto uznało go za jedną z najbardziej znaczących postaci historycznych w swoich dziejach. Od 2013 Narodowy Uniwersytet Ekonomiczny w Charkowie nosi jego imię. Natomiast jego popiersie postawiono przed innym uniwersytetem.

Arthur Frank Burns (1904-1987) był amerykańskim ekonomistą, którego kariera była związana z pracą na uczelni i dla rządu. Przez wiele lat prowadził badania na uniwersytetach Rutgers i Columbia. Za prezydentury Dwighta D. Eisenhowera był przewodniczącym Rady Doradców Gospodarczych. W okresie rządów prezydenta Richarda Nixona uzyskał stanowisko doradcy. Burns urodził się w rodzinie żydowskiej w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk) w Galicji Wschodniej. Już w dzieciństwie wyróżniał się wysokim poziomem inteligencji. Na przykład mając sześć lat przetłumaczył Talmud na język polski i ukraiński, a w wieku dziewięciu lat dyskutował o socjalizmie. W 1914 roku wraz z rodzicami przeprowadził się do USA.

Paul Krugman, amerykański ekonomista, jest kolejnym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, który pochodzi ze wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Jego dziadkowie ze strony ojca wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych w 1922 roku z Brześcia, stolicy białoruskiego Polesia. W tym czasie miasto było częścią Polski. Krugman urodził się w Albany w stanie Nowy Jork w 1955 roku. Przez wiele lat był profesorem ekonomii na Uniwersytecie Princeton, a w 2015 roku przeszedł na emeryturę. Obecnie jest profesorem w Graduate Center w nowojorskim uniwersytecie miejskim i felietonistą The New York Times. W 2008 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. Prace Krugmana pomagają wyjaśnić modele handlu międzynarodowego i geograficznego rozkładu działalności gospodarczej. Analizują one także wpływ preferencji konsumentów na różne towary, usługi oraz korzyść skali.

Ekonomiści pochodzący z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej odegrali również ważną rolę w amerykańskiej polityce gospodarczej i finansowej. W latach 1987-2018 wszyscy Przewodniczący Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej w swoich drzewach genealogicznych mogli odnaleźć, choć częściowe powiązania z Białorusią, Ukrainą lub wschodnią Polską. Alan Greenspan w latach 1987-2006 przez pięć kadencji był 13 przewodniczącym Systemu Rezerwy Federalnej. Była to druga najdłuższa kadencja w historii. Jego żydowscy przodkowie przybyli do USA z Buczacza w Galicji Wschodniej. Rodzina Bena Bernanke, następcy Greenspana, również wyemigrowała do USA z Galicji Wschodniej (Przemyśl). W latach 2006-2014 Bernanke pełnił funkcję przewodniczącego. W trakcie swojej kadencji nadzorował reakcję Rezerwy Federalnej na światowy kryzys finansowy w 2008 i 2009 roku, za co został wybrany Człowiekiem Roku 2009 przez tygodnik Time. Bernanke został zastąpiony przez Janet Yellen, która zajmowała to stanowisko do 2018 roku. Od stycznia 2021 r. pełni ona funkcję 78. Sekretarz Skarbu Stanów Zjednoczonych. Yellen jest pierwszą kobietą w historii, która pełni tę funkcję. Jeden z jej dziadków ze strony matki był Żydem z Suwałk.