Monumentalne freski i mozaiki
Jan Henryk Rosen
Stany Zjednoczone są domem dla jednej z największych wspólnot rzymskokatolickich na świecie. Artyści wywodzący się lub związani z ziemiami wschodnimi dawnej Rzeczypospolitej wnieśli wielki wkład w rozwój sztuki sakralnej Kościoła Katolickiego w USA. Często tworzyli swoje dzieła dla całej społeczności katolickiej, a nie tylko dla Polonii. Jednym z najwybitniejszych artystów rzymskokatolickich w USA w XX wieku był Jan Henryk Rosen (1891 – 1982), polski malarz, znany z monumentalnych malowideł kościelnych i mozaiek. Rosen urodził się w Warszawie w rodzinie pochodzenia żydowskiego, która przeszła na kalwinizm. W wieku dorosłym zmienił wyznanie i stał się głęboko religijnym katolikiem. W okresie międzywojennym zamieszkał we Lwowie, gdzie w odrestaurowanej katedrze ormiańsko-katolickiej namalował wspaniałe malowidła ścienne. Społeczność ormiańska we Lwowie przez wieki odgrywała rolę pośredników między Rzeczpospolitą i światem islamu: Imperium Osmańskim, Chanatem Krymskim i Iranem. Ormianie z ziem wschodnich byłej Rzeczpospolitej mieli istotny wpływ na zapożyczenia przez kulturę polską i ukraińską elementów muzułmańskich. W efekcie jak stwierdza Joanna Woleńska, historyk sztuki „Katedra ormiańska pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświetszej Marii Panny we Lwowie to jedyny w swoim rodzaju przykład architektury o rysach orientalnych w Europie Środkowej. [..] Gzyms wieńczący filary został ozdobiony kamienną dekoracją stalaktytową, przypominającą arabskie mukarnasy, która wywodzi się ze sztuki islamu. Motywy ornamentalne o podobnej proweniencji zdobią też archiwoltę łuku tęczowego.”
Rosen stworzył także freski w kaplicy rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie oraz w kaplicy pałacu arcybiskupa lwowskiego. Malował też we wnętrzach kilku lwowskich kościołów. Zlecono mu również namalowanie fresków w kaplicy seminarium duchownego w Przemyślu. Polski król Jan III Sobieski (1674-1696) stał się ważnym motywem w twórczości Rosena. Sobieski, częściowo pochodzenia ruskiego, był typowym polskim arystokratą ze wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Jego życie zostało ukształtowane także przez inne religie i społeczności etniczne. Był szczególnie związany z Rusią Czerwoną, gdzie się urodził.
W 1937 Rosen wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W Ameryce przebywał aż do śmierci w 1982 roku. W ciągu 45 lat wykonał około 50 prac. Stworzone przez niego malowidła ścienne i mozaiki można znaleźć w różnych kościołach rzymskokatolickich, protestanckich i greckokatolickich. Jedno z najwybitniejszych dzieł Rosena można zobaczyć w katedrze Grace w San Francisco, która jest głównym kościołem diecezji episkopalnej w Kalifornii. Kościół pojawił się w kilku znanych filmach. Na przykład Alfred Hitchcock nakręcił scenę porwania do swojego ostatniego filmu “Intryga Rodzinna” w katedrze w 1975 roku. Inne nagradzane filmy to min. “Bullitt” (1968) i “Obywatel Milk” (2008).
Rosen stworzył również mozaiki w Kaplicy św. Józefa z Arymatei w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie, świątyni Kościoła episkopalnego. Jego neogotycki wystrój jest ściśle wzorowany na gotyku angielskim z końca XIV wieku. Katedra jest trzecią największą świątynią w Stanach Zjednoczonych. Woodrow Wilson, 28 prezydent Stanów Zjednoczonych i pierwsza dama Edith Wilson są pochowani w tej katedrze. Rosen przewodniczył komitetowi ikonograficznemu rzymskokatolickiej bazyliki Narodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie. Był odpowiedzialny za wiele jej dekoracji, w tym skomponowanie dużej mozaiki Chrystusa Pantokratora (Chrystusa Wszechmogącego), który jest szczególnie związany ze sztuką prawosławną i greckokatolicką. Sanktuarium jest największym kościołem chrześcijańskim w Ameryce Północnej. Rosen stworzył także największa mozaika na świecie, umieszczoną w kopule Nowej Katedry Rzymskokatolickiej w St. Louis.
