Oskara otrzymuje…

Ben Hecht | Paul Muni
Jack Palance | Kirk Douglas
Dustin Hoffman | Woody Allen
Robert Lee Zemeckis
Steven Spielberg | Sean Penn
Gwyneth Paltrow

Ogromny wkład w rozwój kina amerykańskiego miało wielu aktorów, scenarzystów i reżyserów, których wywodzili się z wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej. Najlepiej o tym świadczy liczba przyznanych im Oscarów.

Ben Hecht (1894-1964) był amerykańskim scenarzystą, reżyserem, producentem, dramatopisarzem, dziennikarzem i powieściopisarzem, który napisał sześć scenariuszy filmowych nominowanych do Oscara. Dwa z nich zdobyły nagrodę Akademii Filmowej w latach 1927/28 i 1935. Oprócz tego Hecht napisał 35 książek i bardzo popularne sztuki teatralne. Hecht urodził się w Nowym Jorku w żydowskiej rodzinie z Mińska, obecnej stolicy Białorusi. W wieku 16 lat uciekł do Chicago, gdzie, jak sam powiedział, „nawiedzał ulice, burdele, posterunki policji, sale sądowe, sceny teatralne, więzienia, salony, slumsy, domy wariatów, pożary, morderstwa, zamieszki, sale bankietowe i księgarnie”. W latach dwudziestych Hecht organizował kampanie przeciwko Ku Klux Klanowi. Był również aktywny w promowaniu równości rasowej na scenie Broadwayu. Po II wojnie światowej napisał scenariusz do sztuki „A Flag is Born” (Narodziny flagi), w której porównywał walkę syjonistów w Palestynie do amerykańskiej wojny o niepodległość (1775-1783). Spektakl miał na celu zwiększenie społecznego poparcia dla sprawy syjonistycznej w Stanach Zjednoczonych. W sztuce zagrali wybitni aktorzy, tacy jak Marlon Brando i Paul Muni. Okładka programu przedstawiała trzech syjonistów — jednego z syjonistyczną flagą, jednego z karabinem i jednego z motyką — nałożonych na trzech amerykańskich rewolucyjnych patriotów. W reklamach używano hasła „W Palestynie jest 1776!”  Plakaty pokazywały członków żydowskich sił partyzanckich jako „współczesnych Nathanów Halesów”. Hale był amerykańskim patriotą i szpiegiem Armii Kontynentalnej, który został schwytany przez Brytyjczyków i stracony w 1776 roku. Reklamy sztuki nawiązywały również do słynnego hasła amerykańskich rewolucjonistów ​​„żadnego opodatkowania bez reprezentacji” oraz przywoływały legendarne zdanie Thomasa Jeffersona: „Opór wobec tyranii to posłuszeństwo Bogu”.

Paul Muni (1895-1967), aktor teatralny i filmowy był nominowany pięciokrotnie do Oscara, ostatecznie został nagrodzony w 1935 roku, w kategorii najlepszy aktor. Muni urodził się we Lwowie w rodzinie żydowskiej. Kiedy miał siedem lat, wyemigrował z rodzicami do USA. Osiedlili się w Chicago. Muni rozpoczął karierę aktorską w teatrze jidysz w Chicago wraz z rodzicami, którzy również byli aktorami. Świetnie korzystał z makijażu, co pozwoliło mu grać znacznie starsze postacie. W swojej pierwszej roli, mając 12 lat, zagrał 80-letniego mężczyznę.

Jack Palance (1919-2006), amerykański aktor pochodzenia ukraińskiego, zyskał sławę, grając czarne charaktery. W jednym z numerów Lucky Luke, legendarnego serialu komiksowego, złoczyńca o imieniu Phil Defer jest karykaturą Jacka Palance’a. Był nominowany do trzech Oscarów dla najlepszego aktora w roli drugoplanowej. Ostatecznie został nagrodzony w 1991 roku. Urodził się jako Volodymyr Palahniuk w Lattimer w Pensylwanii, która stała się domem dla wielu imigrantów z ziem wschodnich byłej Rzeczpospolitej. Jego rodzice pochodzili z Galicji Wschodniej. Palance nigdy nie zapomniał o swoich ukraińskich korzeniach i aktywnie uczestniczył w życiu ukraińskiej diaspory. On i jego ojciec pracowali początkowo jako górnicy, podobnie jak tysiące innych imigrantów z Europy Wschodniej. W 1897 roku w Lattimer był świadkiem jednej z największych masakr strajkujących robotników w historii Stanów Zjednoczonych. Około 20 górników straciło wówczas życie. Większość z nich pochodziła z terenów dawnej Rzeczypospolitej. Wydarzenie to było punktem zwrotnym w historii ruchu robotniczego Stanów Zjednoczonych, a Związek Górników Amerykańskich (UMW) zyskał po masakrze wielu nowych członków. Masakra zakończyła także odwieczny mit o ugodowości górników z Europy Wschodniej. Zaledwie trzy lata później UMW był wystarczająco silny, aby uzyskać duże podwyżki płac i poprawę bezpieczeństwa dla górników. Przed rozpoczęciem kariery aktorskiej Palance pracował także jako zawodowy bokser.

Kirk Douglas (1916-2020), aktor i pisarz, urodził się jako Issur Danielovitch w Amsterdamie w Nowym Jorku. Jego rodzice byli żydowskimi imigrantami z Mohylewa w Białorusi. W 1996 roku Douglas otrzymał Nagrodę Honorową Akademii za całokształt twórczości. Dorastał w bardzo biednej rodzinie w żydowskiej dzielnicy, która przypominała wschodnioeuropejski, ortodoksyjny sztetl. W domu rodzinnym mówił w jidysz. Jego wuj, który wyemigrował przed nim, używał słowiańskiego nazwiska Demsky, które rodzina Douglasa przyjęła w USA. Z tego powodu Douglas wychował się jako Izzy Demsky. Zmienił swoje nazwisko dopiero podczas II wojny światowej. Postanowił wyrwać się ze swojego tradycyjnego środowiska dzięki karierze aktorskiej. Później tak skomentował to doświadczenie: „Judaizm i ja rozstaliśmy się dawno temu, kiedy byłem biednym dzieckiem dorastającym w Amsterdamie w stanie Nowy Jork. Byłem całkiem dobry uczniem w chederze, więc ludzie z naszej społeczności myśleli, że zbiorą wystarczająco dużo pieniędzy, aby wysłać mnie do jesziwy i wykształcić na rabina. Mojżeszu! To okropnie mnie przestraszyło. Nie chciałem być rabinem. Chciałem być aktorem. Miałem koszmary, że noszę długie pejsy i czarny kapelusz. Musiałem bardzo ciężko pracować, żeby się z tego wydostać. Jednak jeszcze więcej czasu zajęło mi zrozumienie, że nie trzeba być rabinem, żeby być Żydem”. W 1991 roku Douglas został ranny w katastrofie lotniczej. Ten incydent przekonał go do powrotu do judaizmu.

Dustin Hoffman to wybitny aktor urodzony w 1937 roku w Los Angeles. Jest laureatem wielu wyróżnień, w tym dwóch Oscarów (1979, 1988). Znany jest z grania wrażliwych postaci. Robert De Niro opisał go jako „aktora o twarzy everymana, który uosabiał istotę ludzką łamiącą serce”. Jego dziadkowie przyjechali do USA z Ukrainy. W 2016 roku aktor pojawił się w serialu genealogicznym PBS Finding Your Roots. W trakcie programu Hoffman dowiedział się, że jego dziadek Frank opuścił Chicago w 1919 roku, aby wrócić na Ukrainę i odnaleźć swoich rodziców. Zaniepokoił się, gdy dowiedział się, że Żydzi giną w pogromach w Białej Cerkwi w regionie kijowskim. Wkrótce po przybyciu do tego miasta został aresztowany i stracony przez bolszewicką tajną policję. Zginął nie wiedząc, że jego rodzice zostali już aresztowani, a ojciec nie żyje. Po wysłuchaniu tej historii Dustin Hoffman rozpłakał się, mówiąc, że „wszyscy przeżyli, abym tu był”. 

Woody Allen jest aktorem, pisarzem i reżyserem filmowym, który nakręcił wiele filmów nagrodzonych Oscarem. Urodził się w 1935 roku w nowojorskiej dzielnicy Brooklyn, w rodzinie Amerykanów o żydowskich korzeniach. Dziadkowie Allena wyemigrowali do USA z litewskiego miasta Poniewież, nazywanego stolicą Auksztoty historycznego regionu położonego w północnowschodniej Litwie. Jego filmy otrzymały łącznie 12 Oscarów. Film “Annie Hall” z 1977 roku odniósł największy sukces i otrzymał cztery Oscary. W filmie występuje Allen jako Alvy Singer, który próbuje zrozumieć, dlaczego nie udało mu się związać się z tytułową główną bohaterką. Film porusza kwestię tożsamości żydowskiej, która jest głęboko zakorzeniona w Europie Wschodniej. Alvy Singer ma reprezentować stereotypowego „neurotycznego” żydowskiego mężczyznę, a różnice między nim a Annie są często związane ze złożonością tożsamości żydowskiej. Vincent Brook, autor “You Should See Yourself: Jewish Identity in Postmodern Jewish Culture” (Powinieneś zobaczyć sam siebie: Żydowska tożsamość w post-modernistycznej żydowskiej kulturze) zauważa, że „Alvy je obiad z rodziną białych, protestanckich Anglosasów (WASP) i wyobraża sobie, że muszą go postrzegać jako chasydzkiego Żyda, z pejsami i dużym czarnym kapeluszem”. 

Robert Lee Zemeckis jest reżyserem, producentem i scenarzystą filmowym, pochodzenia litewskiego. Urodził się w Chicago w 1952 roku. Zemeckis jest uznawany za innowatora w wizualnych efektach specjalnych. Po raz pierwszy zwrócił na siebie uwagę publiczności jako reżyser trylogii science-fiction “Powrót do przyszłości” (pierwsza część zdobyła Oscara), a także komedii aktorskiej i animowanej “Kto wrobił królika Rogera” (otrzymał trzy Oscary). W latach 90. przyjął bardziej dramatyczny styl i wyreżyserował “Forresta Gumpa” (1994), za który został nagrodzony Oscarem dla najlepszego reżysera. Sam film zdobył w sumie sześć Oscarów, w tym jeden dla najlepszego filmu. 

Steven Spielberg odniósł jeden z największych sukcesów komercyjnych w historii kina. Uznanie zdobył także jako producent i scenarzysta. Jego filmy zdobyły łącznie 34 Oscary, w tym dwa dla najlepszego reżysera. “Lista Schindlera” (1993), dramat historyczny opowiadający o przetrwaniu grupy Żydów w Krakowie podczas Holokaustu, jest jego najbardziej nagradzanym filmem. Spielberg urodził się w 1946 roku w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej w Cincinnati w stanie Ohio, ale dorastał w Phoenix w Arizonie. Jego dziadkowie wyemigrowali z Ukrainy do USA na początku XX wieku.  Dziadek ze strony ojca pochodził z Kamieńca Podolskiego, pięknego zabytkowego miasta położonego na Podolu w środkowej Ukrainie, natomiast babcia z małej wioski położonej niedaleko tego miasta. Dziadek ze strony matki przyjechał do USA z Odessy. Spielberg po raz pierwszy odwiedził Ukrainę w 2006 roku. Na konferencji prasowej w Kijowie powiedział: „Wysiadłem dzisiaj z samolotu i powiedziałem: jestem w domu! Nie mam dobrego wytłumaczenia, dlaczego to moja pierwsza wizyta. Jednak dorastając z dziadkami, czułem się, jakbym miał kawałek Ukrainy we własnym domu, szczególnie w porze obiadu”. W Kijowie wziął udział w pokazie filmu dokumentalnego Siergieja Bukowskiego “Przeliteruj swoje imię“, którego był współproducentem. Film opisuje przeżycia Żydów, którzy przeżyli wojnę, a także Ukraińców, którzy im pomagali. W filmie szczególną uwagę poświęcono masakrze w Babim Jarze pod Kijowem, gdzie we wrześniu 1941 r. naziści w ciągu dwóch dni rozstrzelali 35 tys. Żydów. Była to jedna z największych masowych zbrodni II wojny światowej. Podczas wizyty burmistrz Odessy przyznał Spielbergowi Odznakę Honorową za jego humanistyczne ideały, a także za pogłębianie współpracy między narodem Ukrainy i USA. 

Sean Penn, wybitny amerykański aktor i dwukrotny zdobywca Oscara (2003, 2008). Urodził się w Santa Monica w Kalifornii w 1960 roku. Jego ojciec był aktorem i reżyserem, a matka aktorką. Jego starszy brat nazywa się Michael Penn i jest muzykiem. Młodszy brat, Chris Penn, był również aktorem, zmarł w 2006 roku. Sean Penn dopiero niedawno dowiedział się o swoich żydowsko-litewskich korzeniach, po pojawieniu się w programie PBS The History Detectives. Jego dziadek pochodził z małego, malowniczego miasteczka Merkinė, położonego w regionie Dzukija na południu Litwy. Pod koniec XIX w. Żydzi stanowili prawie 75% mieszkańców miasta. W przeszłości Merkinė była popularnym miejscem wypoczynku litewskich i polskich władców i arystokratów. W 1648 r. zmarł tu król polski i wielki książę litewski Władysław IV Waza (1632-1648). Wazowie byli dynastią szwedzką podzieloną na dwie gałęzie, które panowały w Szwecji i Polsce. Władysław był tytularnym królem Szwecji i bezskutecznie próbował odzyskać szwedzki tron. W tym samym czasie Szwecja założyła w Ameryce kolonię o nazwie Nowa Szwecja. W 1655 roku została ona zdobyta przez Holendrów, którzy byli wówczas sojusznikami Polski-Litwy toczącej wojnę ze Szwecją. 

Gwyneth Paltrow jest aktorką i pisarką. Otrzymała wiele wyróżnień, w tym Oscara dla najlepszej aktorki w 1999 roku. Urodziła się w 1972 roku w mieszanej żydowsko-chrześcijańskiej rodzinie w Los Angeles. Wychowała się, obchodząc święta chrześcijańskie i żydowskie. Jej wujkiem jest reżyser Steven Spielberg. Paltrow kultywowała przez lata pamięć o swoich korzeniach w Europie Wschodniej. W jednym z wywiadów przyznała, że „jestem potomkiem wielu pokoleń rabinów z Mińska. Nazywa się ich dynastią rabiniczną.”