Tatarski meczet na Brooklynie

Charles Bronson

Wschodnie ziemie dawnej Rzeczypospolitej są do dziś domem dla muzułmańskiej społeczności tatarskiej. Od początku XVI do końca XVIII wieku ich obecność była wyjątkiem w europejskich krajach chrześcijańskich. Wielu Tatarów służyło w polsko-litewskich siłach zbrojnych, zwłaszcza jako znakomici kawalerzyści. Większość z nich stopniowo asymilowała się z narodami Rzeczypospolitej. W okresie wczesno-nowożytnym społeczności tatarskie można było spotkać od Wilna po Wielki Step na Ukrainie, gdzie wielu żyło jako koczownicy wędrujący po równinach. Tatarzy po raz pierwszy osiedlili się na Litwie w okolicach Trok, Wilna i Kowna pod koniec XIV wieku. Zaprosił ich tam wielki książę Witold Wielki. Urodził się on w Trokach i zbudował tam wielki zamek, w którym często rezydował. W konsekwencji wśród chrześcijan różnych wyznań i Żydów mieszkało w Trokach także wielu Tatarów. Witold akceptował tą różnorodność. „Tatarzy” – podkreślił Guillebert de Lannoy, flamandzki podróżnik i dyplomata, który odwiedził miasto na początku XV wieku – „są prawdziwymi Saracenami, nie znającymi nauk Jezusa Chrystusa”. Lannoy przeżył szok, gdy zobaczył jak Witold na zamku je obiad razem z „niewiernymi Saracenami” i w piątek podawane jest mięso.

Do dziś Tatarzy z ziem wschodnich zamieszkują głównie tereny dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: czyli wschodnią części Republiki Litewskiej, zachodnią Białoruś oraz północno-wschodnią Polskę. Nazywano ich „Lipkami” od tatarskiej nazwy Litwy. Urokliwe, małe, drewniane meczety, podobne do świątyń prawosławnych i katolickich, stanowią kluczową spuściznę materialną ich kultury.

Na początku XX wieku Tatarzy litewscy emigrowali także do USA. W 1907 r. założyli Litewskie Towarzystwo Tatarskie, później znane jako Amerykańskie Towarzystwo Mahometańskie. Była to pierwsza organizacja muzułmańska w USA. Kilka lat później grupa zaczęła wynajmować dawny kościół protestancki przy Powers Street na Brooklynie w Nowym Jorku. W 1919 r. czasopismo „Moslem World” nazwało go jedynym prawdziwym meczetem w USA. W 1931 r. towarzystwo wykupiło nieruchomość i przekształciło budynek w meczet. Dzisiaj jest to najstarszy działający meczet w Stanach Zjednoczonych. Tatarzy, pochodzący z Litwy, gdzie meczety budowano od wieków z drewna, po prostu dodali drewniane panele i tradycyjny minaret na dachu. W 1937 roku „Time” tak opisał budynek: „czysty, lśniący meczet wygląda jak polski kościół, udekorowany na różowo, żółto i niebiesko z muzułmańską gwiazdą i półksiężycem ozdobionym malowanymi różami i stokrotkami. Jest to naturalne, ponieważ jego smagły imam mówiący z mocnym akcentem, Sam Rafilowicz, syn imama z polskiej wsi, jest polskim Tatarem, który przybył do USA 29 lat temu. Większość jego stałych wiernych to także Tatarzy, potomkowie hord Tamerlana, którzy przybyli na Ruś 600 lat temu”.

Charles Bronson, urodzony jako Charles Dennis Buchinsky (1921–2003), amerykański aktor, który często grał policjantów, rewolwerowców czy samozwańczych stróżów prawa napędzanych pragnieniem zemsty był najwybitniejszym Amerykaninem o częściowo tatarskim pochodzeniu. Bronson urodził się w górach Alleghenach w Pensylwanii w rodzinie pochodzenia polsko-litewskiego. Jego ojciec przyjechał do USA z Druskiennik, znanego litewskiego uzdrowiska. W dzieciństwie Bronson nie mówił w domu po angielsku. Kiedy Bronson miał dziesięć lat, zmarł jego ojciec. Młody Bronson poszedł do pracy w kopalni węgla. W czasie Wielkiego Kryzysu jego rodzina żyła w skrajnym ubóstwie. Bronson pracował w kopalni, dopóki nie zaciągnął się do Sił Powietrznych USA w 1943 roku. Służył jako strzelec pokładowy w bombowcu Boeing B-29 Superforteca i latał w misjach bojowych nad Japonią. Wziął udział w 25 misjach i otrzymał odznaczenie Purpurowe Serce za rany odniesione podczas służby. Po II wojnie światowej Bronson rozpoczął karierę aktorską. Ze względu na swój „tatarski” wygląd często grał rdzennych Amerykanów czy Meksykanów, ale też osoby polskiego pochodzenia. Na przykład zagrał kapitana RAF Danny’ego „Króla tunelu” Welińskiego w “Wielkiej Ucieczce”, legendarnym amerykańskim filmie wojennym ze Stevem McQueenem i Richardem Attenborough. Bronson zagrał także Josepha Yablonskiego lub „Jocka” w filmie “Akt zemsty” z 1986 roku. Yablonski dorastał w podobnych okolicznościach jak Bronson. Urodził się w Pittsburghu w Pensylwanii w 1910 roku w ubogiej rodzinie polskich imigrantów. Po ukończeniu szkoły rozpoczął pracę z ojcem w kopalni. Po tym, jak jego ojciec zginął w katastrofie w kopalni, zaczął działać w Związku Górników Amerykańskich (UMW). W latach 50. i 60. XX wieku stał na czele UMW i zasłynął z walki o lepsze warunki pracy dla górników. Został śmiertelnie postrzelony w domu przez trzech bandytów, których wynajął kontrkandydat w walce o stanowisko szefa UMW. Bronson u szczytu swojej sławy na początku lat 70. XX wieku był aktorem przyciągającym najwięcej widzów do kin. Nigdy nie zapomniał o swoich tatarskich korzeniach, jednej ze swoich córek dał tradycyjne tatarskie imię – Zuleika.