Ukraina na Harvardzie

Omelan Pritsak
Ihor Szewczenko
Roman Szporluk

W XX wieku Ameryka Północna stała się domem dla dużej społeczności ukraińskiej. Ta diaspora w większości pochodziła z dawnej Rzeczypospolitej, a zwłaszcza z Galicji Wschodniej. Większość Ukraińców emigrowała do Kanady, ale Stany Zjednoczone stały się także jednym z kluczowych światowych ośrodków dla ukraińskiej elity intelektualnej. Ukraińska diaspora w USA odegrała znaczącą rolę w rozwoju nowoczesnej kultury i tożsamości narodowej Ukrainy. Jednocześnie ta społeczność miała istotny wkład w rozwój Stanów. Wielu ukraińskich historyków, antropologów kultury, językoznawców, badaczy literatury, politologów i socjologów z USA często działało jako pomost między Ameryką a Ukrainą. Pomogli oni zdecydowanie poszerzyć wiedzę o historii i kulturze Ukrainy w USA. Ważne są jednak też ich osiągnięcia w naukach humanistycznych poza zagadnieniami związanymi z Ukrainą. Wielu z nich pomogło stworzyć najbardziej znaczący ukraiński ośrodek badawczy na świecie: Harvard Ukrainian Research Institute (HURI). Ten instytut badawczy wyłonił się ze studiów ukraińskich, które powstały na Uniwersytecie Harvarda 22 stycznia 1968 r., w 50. rocznicę deklaracji niepodległości Ukrainy. HURI został formalnie założony w 1973 r. przez Omelana Pricaka (1919-2006) i Ihora Szewczenko (1922-2009). Pricak został pierwszym dyrektorem HURI. Urodził się w Galicji Wschodniej, ukończył Uniwersytet Lwowski, gdzie studiował języki Bliskiego Wschodu. Osiadł w USA w 1960 roku. Pricak był uznawany za jednego z najwybitniejszych turkologów na świecie. Z drugiej strony Ihor Szewczenko był synem ukraińskich uchodźców politycznych. Jego rodzice otrzymali azyl w Polsce po upadku Ukraińskiej Republiki Ludowej (1918-1920). Jego rodzice pochodzili z centralnej i wschodniej Ukrainy. Urodził się pod Warszawą i mieszkał w Polsce do II wojny światowej. W 1949 przeniósł się do USA. Przez wiele lat pracował jako bizantynista i profesor filologii klasycznej na Uniwersytecie Harvarda. Jego spuścizna jest szczególnie ceniona w badaniach nad Bizancjum. Słynie również z „prawa psa i lasu”. Według niego stadny instynkt historyków, by bezmyślnie powtarzać prace poprzednich badaczy, stanowi poważne wyzwanie dla tej dziedziny. Porównał tę sytuację do doświadczenia psa w lesie. Pies wybiera losowo drzewo w lesie i oddaje mocz. Mimo, że drzewo jest podobne do innych w lesie, inne psy będą później skłonne do oddawania moczu na to samo drzewo. HURI posiada jeden z największych ukraińskich księgozbiorów. Instytut publikuje książki i Harvard Ukrainian Studies Journal – założony w 1977 r.

Roman Szporluk emerytowany profesor Uniwersytetu Harvarda był dyrektorem HURI przez prawie 25 lat (1991-2004). Szporluk urodził się w Polsce w 1933 roku niedaleko Tarnopola we Wschodniej Galicji, a po II wojnie światowej studiował w Lublinie. W latach 60. wyemigrował do USA. Od 1965 do 1991 pracował na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor jako profesor historii. Oprócz historii ukraińskiej ekspertyza Szporluka obejmuje także historię komunizmu i nacjonalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Zasłynął jako jeden z najważniejszych autorytetów w tych dziedzinach.